Hatalı Para Nasıl Olur? Değeri Nedir?

Para koleksiyonculuğunun farklı çeşitleri vardır. Hatalı para koleksiyonu bu çeşitlerden birisidir. Geçmişte ve günümüzde hem kağıt hem de madeni paralar çeşitli nedenler ile basım esnasında hatalı şekilde basılmış olabilir. Bu paralardan bir kısmı tedavül görürken yani dolaşıma çıkmışken, bir kısmı dolaşıma çıkmadan ya koleksiyoncuların eline geçmiş ya da imha edilmiştir. Neden veya sonuç her ne olursa olsun hatalı paralar ile ilgilenen ve bunların koleksiyonunu yapan hem Türkiye’de hem de dünyada birçok koleksiyoncu vardır.

Hatalı Para Nedir?

Matbaa veya darphanedeki basım esnasında herhangi bir nedene bağlı olarak paranın normal özelliklerinin dışına çıkması hata olarak nitelendirilir. Bu paralara ise hatalı para denir.

Hatalı Para Çeşitleri Nelerdir?

Geçmişten günümüze hem yerli hem yabancı kağıt ve madeni paralarda birçok farklı hata meydana gelmiştir. Bu hatalardan bir kısmı oldukça yaygın görülürken, bir kısmının ise sadece bir veya birkaç örneği vardır. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti, cumhuriyet döneminde basılan kağıt ve madeni paralarda sıklıkla görülen hatalar aşağıdaki şekildedir.

• Kesim Hatalı Paralar: Hem kağıt hem de madeni paralarda görülebilir. Paranın herhangi bir kısmında kesim normalin dışına çıkmıştır. Bazen fazla, bazense az kesilmiş olabilir.
• Kayık Baskı Paralar: Normalde hem kağıt paralarda hem de madeni paralarda içeriğin kenarlara belirli bir sınırda olması ve genellikle eşit şekilde basılması gerekir. Bazen baskı herhangi bir yönde dışarıya taşmış olabilir. Bu durumda paranın baskısının bir kısmı görülmüyor olabilir ya da olması gereken yerin dışındadır.
• Eksik Baskı Hatalı Paralar: Paralarda bazen belirli kısımlar çeşitli nedenler ile baskıya girmemektedir. Kağıt paralarda da, madeni paralarda da bu durum görülebilir. Özellikle günümüzde Türk Liralarında 0 olmaması bu anlamda sık gördüğümüz bir hatadır. (Bkz. Sıfırı Olmayan (“0” Olmayan) Türk Paraları ve Değeri)
• Şekil Bozuklukları: Bazen paralar olması gereken şeklin dışında bir basıma sahiptir. Bu herhangi bir şekilde görülebilir. Para enine veya boyuna dengesiz, normale göre kalın vb. şekillerde olabilir.
• Ters Baskı Hatalı Paralar: Bazen kağıt paralar veya madeni paralar olması gerekene göre ters basılabilmektedir. Sık gördüğümüz bir hatadır.
• Çapaklı Paralar: Madeni paralarda paranın herhangi bir kısmında, basım sırasında bir kalıntı olabilir. Bu tarz paralarda hatalı para olarak karşımıza çıkar. Önemli olan konu bu hatanın basım sırasında meydana gelmiş olmasıdır.

Yaygın olarak karşımıza çıkan başlıca hatalı para çeşitleri bunlardır. Bunun yanında, bu durumun bir hata olduğu düşünülecek olursa birçok farklı şekilde hatalı para görmek mümkündür. Spesifik olarak yüzlerce, binlerce hata çeşidi olabilmektedir.

Hatalı Para Değeri

Hatalı paranın değerini belirleyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar arasında en önemlisi hem paranın hem de hatanın nadirliğidir. Bir para zaten ne kadar az bulunuyorsa o kadar değerlidir. Birde üstüne hatalı bir para ise değeri daha da artmaktadır. Bunun yanında para yaygın olsa bile sahip olduğu hata spesifik ve çok nadirse paranın değeri yine fazla olacaktır.

Geçmişte ve günümüzde hatalı paralar özel bir konudur ve herkesin anlayabileceği bir konu değildir. Bu nedenle alanında uzman kişilerden bilgi almak her zaman doğru olacaktır. Bunun yanında çeşitli paralar katalogları ve online sitelerden de faydalanılabilir.

Hatalı paralardaki en önemli konunun hatanın orijinal yani basım sırasında oluşmuş olmasıdır. Bu olmazsa olmaz bir kriterdir. Basım sırasında oluşan hatalar hata olarak kabul edilir ve bu tarz paralar hatalı paralar sınıfına dahil olarak değer kazanır. Bunun yanında sonradan oluş olan deformeler, yapılar, kaymalar, kesilmeler, mürekkep akmaları, çizilmeler vb. durumlar birer kusur olarak kabul edilir ve paranın değerini olumsuz yönde etkiler. Alanında uzman kişiler bir paradaki hatanın basım sırasında mı, yoksa sonradan mı oluştuğunu rahatlıkla anlayabilmektedir.